حتما تمام مقاله را تا آخر و با دقت بخوانید و بعد وارد مرحلهی عملی شوید
حتما تا به حال واژهی اورکلاک (OverClock) را شنیدهاید. کاربران همیشه به دنبال پیدا کردن راهی برای افزایش کارایی سیستم خود هستند. سادهترین و بیدردسرترین راه برای این کار عوض کردن قطعات است. این راه اگرچه سادهترین راه است ولی پرهزینه است. روش دیگری که معمولا کاربران حرفهای از آن استفاده میکنند افزایش فرکانس کاری برخی از قطعات مثل پردازندهی مرکزی (CPU) و حافظهی اصلی (RAM) و کارت گرافیکی (Graphic Card or VGA) است.
و اما توضیح مفاهیم پایه : (خیلی خلاصه و ساده مینویسم)
FSB و یا HT: که سرعت برقراری ارتباط CPU و مادربورد (یا در واقع پل شمالی) را نشان می دهد. (چون CPUهای Intel در حالت Quad کار میکنند فرکانس مسیر آنها در کل چهار برابر FSB است. مثلا 200MHz*4=800MHz)
HT مخفف HyperTransport و FSB مخفف Front Side Bus است.
ضریب پردازنده (CPU Multiplier یا CPU Clock Ratio) : ضریبی است که در FSB ضرب میشود و فرکانس اصلی CPU به دست میآید.
ضریب حافظه (RAM Multiplier یا RAM Clock Ratio) : ضریبی است که در FSB ضرب میشود و فرکانس کاری رم به دست میآید.(البته فقط برای پلت فرم Intel برای AMD فرکانس رم از روش دیگری محاسبه میشود)
North Bridge : یا همان پل شمالی که با CPU در ارتباط است. در واقع پل شمالی همان چیپست اصلی مادربورد است.
VCore : ولتاژ CPU را نشان میدهد.
DDR Voltage : ولتاژ رم را نشان میدهد.
PCI-E Frequency : سرعت برقراری ارتباط کارت گرافیک و مادربورد را نشان میدهد. (البته در مادربورد های قدیمی AGP Frequency)
زمان تأخیر رم (RAM Timing) : بدون توضیح اضافه زمان پاسخگویی رم.
عملیات OverClock برای CPUو RAM
سرعت یک CPU از حاصل ضرب دو عدد به دست میآید.یکی فرکانس مسیر FSB) یا HTT ) و یکی ضریب پردازنده (CPU Clock Ratio یا CPU Multiplier). در صورتی که ما بتوانیم هر کدام از این دو را تغییر دهیم قادر به اورکلاک کردن CPU خود هستیم. ولی معمولا CPU Multiplier قفل شده است و قادر به بالا بردن آن نیستیم و فقط میتوانیم آن را کم کنیم به استثنا برخی پردازندههای خاص مثل AMD 5000+ BE یا همان BlackEdition (که نتایج OverClock آن را خواهید دید) و یا سری XE یا همان Extreme از Intel که CPU Multiplier در آن باز است و البته قیمت بالایی نیز دارند و معمولا به صرفه نیستند. بنابراین تنها راه باقی مانده تغییر FSB میباشد. اما از کجا باید این FSB را تغییر داد؟
در گذشته این عمل توسط تغییر Jumper های روی مادر برد امکان پذیر بود که کاری خسته کننده و طاقت فرسا بود.ولی در مورد اکثر مادربردهای امروزی این عمل فقط با فشار دادن چند دکمه امکان پذیر میباشد. به محض روشن کردن کامپیوتر خود کلید DEL (و یا F2) را فشار دهید تا وارد SETUP شوید
مراحل بعدی برای مادربردهای گوناگون متفاوت است بنابراین به صورت کلی گفته میشود. قسمت مربوط به تنظیمات فرکانس CPU را پیدا کنید. به طور مثال Fox Central Control Unit برای مادربوردهای FOXCONNE وCell Menu برای مادربردهای MSI و SoftMenu یا MGuru برای مادربوردهای Abit وIWill Smart Settings برای مادربوردهای IWill و M.I.T برای مادربوردهای GIGABYTE (اگر در مادربوردهای GIGA این منو وجود نداشت کلیدهای ترکیبی Ctrl+F1 را امتحان کنید).
معمولا به صورت پیش فرض امکان تغییر فرکانس CPU وجود ندارد. پس به دنبال گزینهای برای فعال کردن این قابلیت بگردید. مثلا Adjust CPU Clock و یا CPU Host Clock Control و آن را Enable کنید
با فعال کردن این گزینه به شما امکان تغییر دادن FSB داده میشود که ممکن است در ابتدا 200،166 و ... باشد. در صورتی که شروع به زیاد کردن FSB کنید همزمان با افزایش FSB فرکانس RAM نیز افزایش مییابد. نکته بسیار مهم این است که انواع مختلف رم نسبت به افزایش فرکانس حساس میباشند و در صورتی که فرکانس آن ها از حدی بالاتر رود منجر به سوختن رم میشود. بنابراین قبل از شروع به افزایش FSB باید تنطیمات رم را برای افزایش FSB آماده کنید. این تنظیمات برای CPUهای Intel و AMD متفاوت است. در اینجا لازم است نحوهی محاسبه ی فرکانس رم را بدانید تا بتوانید تنظیمات مناسب را با توجه به تواناییهای رم خود انجام دهید.
برای CPUهای Intel فرکانس رم به صورت زیر محاسبه می شود :
FSB * Memory Multiplier = Memory Frequency (MHz)
مثال :
FSB = 200MHz و Memory Multiplier = 4X
Memory Frequency (MHz) = 4 * 200 = 800MHz
و برای CPUهای AMD فرکانس رم به صورت زیر محاسبه می شود :
CPU Clock/(Ceil(CPU Multiplier/2))=A
تابع Ceil() کوچکترین عدد صحیح که بزرگتر یا مساوی مقدار درون پرانتز است را برمیگرداند.
مثال :
AMD 4000 و رم 800MHz
CPU Multiplier برای این CPU برابر 10.5X و FSB آن برابر 200 است.بنابراین CPU Clock برای آن برابر 2100MHz خواهد بود.
A = 2100/(Ceil(10.5/2)) = 2100/(Ceil(5.25)) = 2100/6 = 350
اگر رم شما DDR1 باشد فرکانس رم شما همان A خواهد بود و اگر DDR2 باشد فرکانس رم شما 2*A خواهد بود. در واقع برای به دست آوردن فرکانس رم در حالت DDR باید آن را در 2 ضرب کرد. (که برای این مثال 700MH خواهد بود).میبینید که در CPUهای AMD رم معمولا در حداکثر توانایی خود کار نمیکند.
تذکر : در برنامهی CPU-Z فرکانس رم را به صورت DDR نشان نخواهد داد. مثلا فرکانس رم 800MHz را به صورت 400MHz نشان میدهد.
حالا که این را یاد گرفتید میتوانید تنظیمات مناسب را با توجه به تواناییهای رم خود انجام دهید. تواناییهای رمهای مختلف متفاوت است. مثلا یک رم میتواند در فرکانس 1200MHz کار کند و یک رم اگر بالاتر از 850MHz قرار گیرد خواهد سوخت. این تنظیمات برای CPUهای AMD و Intel متفاوت است.
برای CPUهای Intel باید به دنبال Memory Multiplier بگردید (عکس 6) و آن را طوری تنظیم کنید تا با توجه به فرمول بالا برای CPUهای Intel فرکانس رم در محدودهی تواناییاش قرار گیرد. (2*475=950MHz)
و برای CPUهای AMD باید فرکانس رم خود را یک پله پایین بیاورید به طور مثال اگر رم شما DDR2 800 هست آن را به DDR2 667 تغییر دهید (عکس 7). به این صورت یک واحد به نتیجه ی تابع Ceil() اضافه خواهد شد. مثلا 2100 در مثال بالا به جای 6 بر 7 تقسیم خواهد شد. بنابراین آن را طوری تنظیم کنید تا با توجه به فرمول بالا برای CPUهای AMD فرکانس رم در محدودهی تواناییاش قرار گیرد.
یکی از مسایل مهم دیگری که باید به آن توجه شود سیستمهای کنترل توان مصرفی است. این سیستمها در پردازندههای AMD به Q&Q (Qool & Quiet) و در پردازنده های Intel به S&S (Speed Step) مشهورند. این سیستمها در مواقعی که پردازنده به حداکثر توان پردازشی خود نیازی ندارد با پایین آوردن فرکانس و ولتاژ پردازنده باعث کاهش مصرف انرژی میشوند. این سیستمها میتوانند برای OverClock مشکل ایجاد کنند. بنابرین در Setup مادربورد خود به دنبال این سیستم بگردید و آن را غیر فعال (Disable) کنید
برای پلتفورم Intel به دنبال EIST Function و TM2 و C1E و همه را Disable کنید تا هیچ خللی در OverClock پیش نیاید.(معمولا می توانید این گزینه ها را در Power Option و یا Features Advanced Chipset پیدا کنید.)
حالا که رم آمادهی OverClock است میتوانیم به سراغ FSB برویم اما برای CPU های اینتل و نه AMD. برای CPUهای AMD ذکر یک نکتهی دیگر ضروری است.
در CPUهای AMD اصطلاحی وجود دارد به نام HT Link که از ضرب فرکانس مسیر (FSB) در HT Speed به دست میآید(عکس 10). این ضریب در حالت Auto برابر با 5X میباشد که با توجه به تواناییهای مادربورد و شرایط OverClock باید آن را روی 4X یا 3X قرار داد. برای پایدار بودن سیستم پس از OverClock باید HT Link را بین 850MHz-1000MHz نگه داشت. البته میتوان آن را بالاتر هم برد (مثلا در مادربورد من تا 1200MHz پایدار بود) ولی برای اکثر مادربوردها پایداری سیستم از بین خواهد رفت.
پس از تنظیمات فوق برای Memory Multiplier و HT Link و Q&Q و S&S و ... برای رم و مادربورد و ... میتوانیم به افزایش FSB اقدام کنیم.
این فرایند باید کاملا به صورت تدریجی انجام شود. هیچ گاه FSB را به یکباره بیش از 10MHz افزایش ندهید. به طور مثال اگر FSB شما 200 میباشد در مرحلهی اول آن را به 210 افزایش دهید. قبل از هر مرحله افزایش به صورت تئوری و روی کاغذ فرکانس رم و پردازنده و HT Link را محاسبه کنید تا از آسیبهای احتمالی جلوگیری کنید. پس از افزایش FSB تغییرات را ذخیره کنید و سیستم را بوت کنید. با بوت شدن سیستم از یک خوان رستم گذشتهاید. خوان بعدی بررسی پایداری سیستم پس از هر مرحله افزایش فرکانس است.
اما ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که یک سیستم پایدار چه سیستمی است. جواب در یک جمله این است که سیستمی که در هر شرایط پردازشیای معمولی و نرمال باشد. در واقع باید در بار پردازشی بالا شرایط عادی خود را حفظ کند. مثلا Restart نشود و یا صدای غیر عادی ندهد و یا هر اتفاق غیر عادی دیگری مشاهده نشود.
هدف از OverClock رسیدن به یک سیتم سریعتر و البته پایدار است. ولی در صورتی که سیستم شما پس از اورکلاکینگ ناپایدار شود این OverClock بیفایده و غیر قابل استفاده خواهد بود. یکی از عللی که OverClock باید تدریجی انجام شود،پیدا کردن همین مرز ناپایداری است. حالا ممکن است این سوال پیش آید که پایداری را چگونه بررسی کنیم. جواب ساده است. برای این کار شما باید نهایت فشار را به هر طریق که میتوانید به سیستم وارد کنید. به طور مثال نرمافزارهای سنگین (مثل 93DMax) و یا بازیهای سنگین (مثل Crysis) و یا نرمافزارهای BenchMark (مثل 063DMark) میتوانند نهایت فشار را ایجاد کنند. (مثلا میتوانید با اجرای نرم افزار SuperPI و محاسبهی عدد PI با 4 میلیون رقم اعشار پایداری سیستم خود را چک کنید و به ادامهی فرایند اورکلاک بپردازید.)
اجرای نرمافزارهای BenchMark 2 مزیت عمده دارد : اول اینکه در صورتی که سیستم ناپایدار شده باشد متوجه میشوید (مثلا سیستم هنگ میکند) و باید تنظیمات را از نو انجام دهید. و دیگر اینکه میزان پیشرفت سیستم خود را پس از اورکلاک با امتیازدهی این نرمافزارها متوجه میشوید.
بنابراین قبل از اورکلاک این نرمافزار تست را اجرا کنید و امتیازها را ثبت کنید. در صورتی که این تست با موفقیت انجام شد به Setup بازگردید و FSB را مجددا افزایش دهید و دوباره این تست را انجام دهید. این عمل را تا آنجا ادامه دهید که سیستم ناپایدار شود و هنگ یا ریست و ... کند .این به این معنی است که شما به مرز ناپایداری رسیدهاید. این را بدانید که افزایش فرکانس باعث افزایش مصرف میشود و افزایش مصرف نیز باعث تولید گرمای بیشتر میشود. بنابراین ممکن است که ناپایداری سیستم به علت افزایش گرما و یا عدم تغذیهی مناسب باشد و نه به خاطر عدم توانایی پردازندهی شما. و این در اکثر موارد در اولین بار وقوع ناپایداری به علت کمبود ولتاژ و یا دمای بالاست.
راه حل دمای بالا که مشخص است. استفاده از سیستم خنک کنندهی مناسب. اگر مشکل دما را بتوانید حل کنید دست شما برای بالا بردن FSB بازتر خواهد بود. پس با فرض اینکه مشکل دما حل شده است (مثلا با یک فن مسی یا یک خنک کنندهی آبی) به حل مشکل دوم میپردازیم یعنی تهیهی ولتاژ لازم.
برای تغییر ولتاژ باید به قسمت Voltage Control بروید و ولتاژ CPU را به میزان لازم بالا ببرید . ولتاژ CPU با VCore نمایش دادهمیشود. حالا دوباره میتوانید FSB را بالا ببرید تا جایی که دوباره سیستم ناپایدار شود. از این مرحله به بعد با احتیاط بسیار زیاد میتوانید VCore را بازهم بالا ببرید و به افزایش FSB با فواصل بسیار کم مثلا 5MHz اقدام کنید. البته اگر رم شما در فرکانس بالاتری از فرکانس طبیعی خود کار میکند به افزایش ولتاژ رم هم توجه داشته باشید (DDR2 RAM Voltage) و همچنین در بعضی مواقع باید ولتاژ پل شمالی (North Bridge) را نیز افزایش داد (در این مادربورد MCP55P Voltage).
اگر سیستم شما ناپایدار شد میتوانید به جای افزایش VCore و بالاتر بردن FSB بیخیال ادامهی OverClock شوید و ابتدا تنظیمات Setup را به حالت Default برگردانید و سیستم را راه اندازی کنید. در صورتی که مشکلی نبود مجددا به Setup برگردید و تنظیمات را روی آخرین مقداری که سیستم پایدار بوده قرار دهید.(البته این فقط به دلیل نبود سیستم خنک کننده و یا ترس از افزایش ولتاژ رخ میدهد.)
حرفهای آخر (تمام ناگفتهها) :
همین اول لازم است بدانید که برای اورکلاک نیاز به آشنایی اولیه با سختافزار دارید.(و کمی هم آشنایی با نرمافزار)
تا میتوانید در مورد اورکلاک و سختافزار مطالعه کنید و سپس وارد عمل شوید.
تمام قابلیتها و عیوب مادربورد خود را با جستوجو در اینترنت و یا صحبت با افراد باتجربه و یا آزمون و خطای خودتان (گشتن در BIOS یا همان Setup) به دست آورید.
همیشه قبل از افزایش FSB روی کاغذ فرکانس رم و HT Link و ... را با توجه به فرمولهای داده شده محاسبه کنید تا از حدود خود تجاوز نکرده باشند!!!
تمام پردازندهها حداقل به میزان 10% اورکلاک میشوند.
حتی در شرایط مساوی (سختافزار و نرمافزار یکسان) توانایی اورکلاک یک قطعه متفاوت است. به عبارت دیگر توانایی اورکلاک محصولات یکسان (مثلا دو CPU E6300) یکی نیست.(البته این اختلاف در حد خیلی بالا مشخص میشود و آن هم در حد 20MHz)
اگر میتوانید BIOS مادربورد خود را به روز (Update) کنید.
غیر فعال کردن سیستمهای کنترل توان مصرفی را فراموش نکنید.
از آنجا که اورکلاک باعث گرمتر شدن قطعات مختلف مادربرد و CPU و RAM و North Bridge و South Bridge و ...می شود به طور مداوم دمای قطعات را کنترل کنید. معمولا مادربوردها نرمافزاری برای کنترل دمای CPU دارند که میتوانید آن را در CD مادربورد خود پیدا کنید و یا آن را از اینترنت دانلود کنید. همچنین نرمافزارهایی هستند که دمای قطعات را برای تمامی سیستمها نشان میدهند.(مثل HWMonitor)
خنککاری موفق موجب افزایش میزان اورکلاک میشود. حتی میتوانید به جز خنککننده برای پردازنده به فکر خنک کردن چیپهای مادربورد خود باشید.
باز گذاشتن در کیس میتواند تا حدودی به خنک کردن CPU کمک کند.
چون فرکانس مسیر PCI-E نیز به FSB وابسته است با بالا رفتن FSB آن هم بالا میرود. این فرکانس تاثیری در افزیش کارایی ندارد و فقط احتمال آسیب دیدن کارت گرافیک و حتی مادربورد را بالا میبرد. در بعضی از مادربوردها فرکانس مسیر PCI-E قفل است. ولی در آنهایی که قفل نیست میتوانید آنها را قفل کنید و یا با قرار دادن مقدار ثابتی برای آن از بالا رفتن آن جلوگیری کنید. برای قفل کردن این فرکانس به دنبال PCI Master و یا AGP Fast Write و یا شبیه اینها بگردید و آن را غیر فعال (Disable) کنید.
افزایش ولتاژ باعث کاهش طول عمر قطعات میشود. پس ولتاژ را فقط در صورت نیاز و آن هم به مقدار کم افزایش دهید.
در کل افزایش فرکانس باعث افزایش مصرف میشود و احتمالا به ولتاژ بیشتری نیاز است. پس افزایش ولتاژ را برای هر قطعهای که اورکلاک میکنید در نظر داشته باشید(RAM و CPU و ...).
اگر میدانید که رم شما توانایی کار در فرکانسهای بالاتر را دارد و برای ادامهی کار اورکلاک نیاز به بالا بردن فرکانس رم دارید میتوانید در قسمت Voltage Control ولتاژ رم را در صورت نیاز بالا ببرید.
هیچگاه برای افزایش فرکانس پردازنده در حد 20MHz از فرکانس رم کم نکنید.
هیچگاه برای افزایش فرکانس پردازنده و یا رم در حد 20MHz ولتاژ پردازنده و یا رم و یا پل شمالی را اضافه نکنید.
سعی کنید ولتاژ پردازنده را زیر 1.7 و ولتاژ رم را زیر 2.3 نگه دارید.
میتوان با بالا بردن Timing رم به فرکانسهای بالاتری دست یافت. ولی چون در اکثر موارد منجر به کاهش کارایی کل میشود من در این مقاله به آن نپرداختهام.
قبل از شروع به اورکلاک نرمافزارهای لازم را تهیه کنید. (CPU-Z و 3DMark06 و HWMonitor و ...)
تست پایداری سیستم را پس از هر مرحله تغییر در شرایط اورکلاک (تغییر ولتاژ یا فرکانس یا ضریب یا ...) باید انجام داد. پایدار بودن سیستم فقط در بار پردازشی بالا مشخص میشود. میتوانید برای این کار از نرمافزارهای زیر استفاده کنید : SiSandra , 3DMark , SuperPI , PCMark , …
اگر پس از بالا بردن FSB سیستم بالا نیامد (بوت نشد) و نتوانستید به صورت نرمافزاری وارد Setup شوید و اطلاعات را تغییر دهید مجبورید تا به صورت سختافزاری و با برداشتن باطری CMOS و یا استفاده از Clear CMOS Jumper تنظیمات Setup را به حالت اولیه (تنظیمات کارخانه) بازگردانید.
در صورت آسیب دیدن یک قطعه در اورکلاک آن قطعه از گارانتی خارج می شود. ولی من یک بار یک رم Geil را در اورکلاک از دست دادم و گارانتی قبول کرد!!!
اگر میخواهید تازه سیستم بخرید و اورکلاک را مد نظر دارید به این نکات توجه کنید :
سعی کنید قطعاتی را انتخاب کنید که اطلاعات اورکلاک آنها موجود باشد.
مهمترین قطعه در اورکلاک،مادربورد است. پس در انتخاب آن دقت بسیار زیادی به خرج دهید و ترجیها از مادربوردهای شناخته شده و تست شده استفاده کنید.
برای انتخاب پردازنده توجه داشته باشید که مهندسی ساخت تمام اعضای هر خانواده یکسان است و توانایی آنها در اورکلاک تقریبا یکسان است. پس بهصرفهترین انتخاب برای اورکلاک جوانترین عضو خانواده است. مثلا برای پردازندههای Core2Duo از Intel که در حال حاضر بهترین پردازندهها برای اورکلاک هستند به صرفه ترین گزینه Core2Duo E4200 می باشد و اگر پول بیشتری دارید Core2Duo E6550 (یا 6750 یا 6850) که با فرکانس مسیر 1333 (333*4) انتخاب مناسبتری برای اورکلاک هستند و اگر اصلا پول ندارید و به دنبال اورکلاک نیز هستید می توانید به سراغ Dual Core E2160 بروید که از همان مهندسی Core2ها استفاده میکند و دارای هسته ی Conroe-1M است و تا 3.2GHz با فن معمولی میتوانید آن را اورکلاک کنید!!!
برای رم میتوانید از رمهایی که برای اورکلاک ساخته میشوند و توانایی کار در فرکانسها و ولتاژهای بالا را دارند استفاده کنید. همچنین به طور کلی در یک فرکانس مشخص حافظههایی که زمان تاخیر کمتری دارند قابلیت اورکلاک بالاتری دارند.
اگر قصد اورکلاک در حد بالا را دارید از همین اول به دنبال خنککنندهی دیگری به جز خنککنندهی اولیهی پردازنده و حتی چیپها باشید.(حداقل یک خنک کنندهی مسی)
نکتهی دیگری که معمولا فراموش میشود و بسیار مهم است منبع تغذیه (Power) است. اورکلاک باعث افزایش مصرف قطعات میشود و باید منبع تغذیه،توانایی پاسخگویی به نیاز های سیستم را داشته باشد. در غیر این صورت ممکن است سیستم دچار صدمات جبران ناپذیری بشود. پس اگر قصد اورکلاک کردن دارید در انتخاب منبع تغذیه دقت کنید.
اینم چند تا نتیجه ی اورکلاک :
اول اورکلاک AMD 5000+ BE که قول داده بودم (که با تغییر CPU Multiplier اورکلاک شده است.) :
اورکلاک از طریق CPU Multiplier بسیار آسانتر است. با تغییر ضریب پردازنده فقط پردازنده است که در فرکانس بالاتری کار میکند و احتمالا به ولتاژ بیشتری نیاز دارد و دیگر قطعات مثل RAM و یا North Bridge تغییری نخواهند داشت و طبیعتا به ولتاژ بیشتر نیازی نخواهد بود. برای این پردازندهها دو چیز میتواند محدود کننده باشد : اول دما و دوم حداکثر توان پردازنده در افزایش فرکانس که به مهندسی پردازنده مربوط میشود.
نکته : با توجه به نحوهی محاسبهی فرکانس رم در پردازندههای AMD (که به ضریب پردازنده وابسته است)،در اورکلاک از طریق ضریب پردازنده به فرکانس رم توجه کنید.
همانطور که مشاهده میکنید با خنککنندهی مناسب و مادربورد خوب میتوان رکوردهای باورنکردنی خلق کرد.(رسیدن به فرکانس مسیر 499MHz برای یک مادربورد بسیار عالی محسوب میشود.)
و اینم نتیجهی اورکلاک پردازندهی خودم که از 2100MHz به 2625MHz رسیده است :
در کل اورکلاک یک ریسک است و در صورت آسیب دیدن قطعه یا قطعات هیچ مسئولیتی متوجه اینجانب نخواهد بود.